16 آذر،حافظه تاریخی ما

16 آذر و روز دانشجو، روزی پر تلاطم در تاریخ ایران است. از 16 آذر 1332 که شاید بتوان گفت اولین واقعه خونین در تاریخ دانشگاه های ایران است، این روز وقایع بسیاری به خود دیده است. در سال های پیش از انقلاب این روز را می توان تنها روز اعتراضات دانشجویی به حکومت دیکتاتوری و نظام شاهنشاهی دانست که دانشجویان ایرانی خارج از کشور نیز در سراسر دنیا و به دور از ایدئولوژی های موجود و دیدگاه های متفاوت هم صدا و هم راستا فریاد دادخواهی سر می دادند. اما همواره در داخل ایران روزهای منتهی به 16 آذر همراه بود با امنیتی شدن فضا و گاه و بی گاه بازداشت دانشجویان. اما حکومت شاه با این فشار تنها فضایی را برای تشکیل یک کلاس فشرده آموزشی فراهم می آورد برای دانشجویانی که هیچ اطلاعی از 16 آذر نداشتند و تنها با این افزایش جو امنیتی، به دنبال چیستی این روز می رفتند و هر سال بر تعداد دانشجویانی که به اعتراضات این روز می پیوستند افزوده می شد.

البته در سال های بعد از انقلاب هم شانس با این روز همراه نبود و مسئولین نظام اسلامی این روز را روزی به دور از انقلاب اسلامی می پنداشتند که در واقعیت هم همین گونه بود. زیرا دانشجویانی که در این روز شهید شدند بر اساس جو قالب زمان، بر اساس دلبستگی به ایدئولوژی چپ و در اصل مخالفت با نظام سرمایه داری و یا به زعم آنان امپریالیسم به پا خواسته بودند و در کریدور های دانشکده فنی شهید شده بودند. این روز در سال های پس از انقلاب هم تنها نام خیابانی را در ضلع غربی دانشگاه تهران یدک می کشید و تا زمانی که جو کمی ملایم تر شد و 16 آذر هم اسلامی و از آن به بعد با برگزاری میتینگ ها و جلسات و نقد جنبش دانشجویی این روز ادامه پیدا کرد. اما در سال های اخیر که فعالیت های جنبش دانشجویی بیشتر شده است و گاهی فضای دانشگاه را رادیکال تر از حد انتظار می کند، این روز به دوران پیش از انقلابش نزدیک تر شده است به طوری که جو امنیتی بر دانشگاه و حتی خیابان های منتهی به دانشگاه ها افزایش میابد، در عین حال شمار نشریات دانشجویی و جلسات گروه های منتقد دانشجویی و در راس آن ها انجمن های اسلامی نیز افزایش چشم گیری میابد. اما در مقابل، هر سال تعداد بسیار زیادی از دانشجویان در هفته های منتهی به 16 آذر بازداشت می شوند. البته این برداشت اشتباه حاکمیت است که در چند سال اخیر مرتبا و مکررا در رابطه با روزهایی مانند 16 آذر و 18 تیر تکرار می شود به امید این که جو امنیتی مانع از برگزاری تجمعات و اعتراضات این روزها شود.

اما این عمل حاکمیت و افزایش جو امنیتی خود به مثابه کلاسی فشرده، آموزشی همگانی در دانشگاه ها ایجاد می کند، که حتی دانشجویانی که علاقه ای به مباحث سیاسی ندارند، بر اثر این جو امنیتی، به دنبال چیستی این روز ها بروند و در نتیجه، هر سال بر تعداد دانشجویان معترض افزوده شود، همان اشتباهی که در دوران پیش از انقلاب هم شاهد آن بودیم. و نه تنها حافظه تاریخی مردم را تقویت می کند. به طور کلی می توان گفت افزایش فشار مانند حمایت از یک واقعه عمل می کند و چه بسا افزایش فشار و جو امنیتی را بتوان کاتالیزور افزایش آگاهی عمومی نسبت به مسائل دانست.

امسال هم حاکمیت با  پیش فرض احتمال برگزاری تجمعات و ایجاد تحرکات در دانشگاه های مختلف کشور، از هفته ها پیش تر از 16 آذر، شروع به بازداشت و تهدید و ارعات دانشجویان و فعالین دانشجویی کرده است. نمونه بارز آن بازداشت تعدادی از دانشجویان لیبرال و دانشجویان دانشگاه علامه تهران و یا افزایش فشار بر دانشجویان دانشگاه های شیراز و تبریز و دانشگاه آزاد و ... دانست. همین طور صدور احکام سنگین زندان برای فعالین دانشجویی مانند عبدالله مومنی.

اما تاریخ ثابت کرده است که این نوع فشارها تنها باعث فعال شدن پتانسیل های نهفته دانشجویی و حضور چشمگیرتر دانشجویان در این وقایع می شود و البته در سال جاری که اعتراضات از حد دانشگاه فراتر رفته است و مردم عامه نیز به این اعتراضات پیوسته اند. پس می توان چنین نتیجه گرفت، که بازداشت دانشجویان و فعالین دانشجویی و مدنی، تنها باعث رادیکال تر شدن فضا می شود که زمام امور را از دست صاحب نظران نیز به در می برد و شاید شاهد وقایع ناگواری باشیم.

با این توضیحات، به نظر می رسد، حاکمیت می تواند با آزاد کردن دانشجویان و جلوگیری از امنیتی شدن فضا، بتواند کمی از رادیکال شدن فضا جلوگیری کند، تا شاید با این رویه فضای مذاکره و مباحثه فراهم شود.