ایران اتمی پیش و پس از انقلاب ۵۷ – قسمت آخر

تحریم کشتیرانی ایران از سوی آمریکا

آمریکا در اقدامی یک جانبه در ۳۰ آذر ۱۳۸۹ (برابر با ۲۳ دسامبر ۲۰۱۰ میلادی) تعدادی از شرکت‌های کشتیرانی ایرانی را تحریم کرد. (۱)

وزارت خزانه داری آمریکا نام ۱۰ شرکت کشتیرانی ایرانی و فردی به نام جمشید خلیلی، رئیس شرکت کشتیرانی ایران و هند، ساکن مالت را به فهرست تحریم‌ها افزود، دارایی آن‌ها را مسدود و شرکتهای آمریکایی را از انجام مبادلات تجاری با این شرکت‌ها محروم کرد. (۲)

شروع مذاکرات گروه ۵+۱ با ایران در استانبول

اولین دور مذاکرات مستقیم ایران با کشورهای غربی، نشست دو روزه استانبول میان ایران و گروه مذاکره کننده غربی در ژانویه ۲۰۱۱ (بهمن ۱۳۸۹) با دستور «همکاری حول نقاط مشترک» برگزار شد تا بلکه فضا برای تفاهم فراهم شود. این نشست موفقیت آمیز ارزیابی نمی‌شود، چرا که پس از آن کشورهای اروپایی و آمریکا تحریم‌های جدیدی را علیه ایران وضع کردند. (۳)

نخستین دور مذاکرات بین نمایندگان اعزامی جمهوری اسلامی به ریاست سعید جلیلی و نمایندگان گروه ۱+۵ به ریاست «کا‌ترین اشتون»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در هتل چراغان استانبول اول بهمن ماه ۸۹ برگزار شد.

در دور نخست این مذاکرات ۲ اتفاق مهم رخ داد؛ اول اینکه ایران اجازه نداد غربی‌ها بحث‌های خارج از دستور کار «گفت‌وگو برای همکاری» را مطرح کنند و آن‌ها هم روی این موضوع اصرار نکردند و دوم اینکه ایران پیشنهادهایی عملی برای همکاری در حوزه‌هایی خاص به ۱+۵ ارائه کرد و خواستار پاسخ آن‌ها شد. (۴)

زمانی که نمایندگان ۱+۵ موضوع هسته‌ای ایران را در این نشست طرح کردند، از سوی سعید جلیلی هیچ چارچوبی غیر از موضوع توافق شده پذیرفته نشد و این اولتیماتوم داده شد درصورتی که این بحث طرح شود، هیئت ایرانی نشست را ترک خواهد کرد. (۳)

کا‌ترین اشتون در این دور از مذاکرات به عنوان جمع بندی جلسه تأکید کرد که یافتن نقاط مشترک، دستور کار دورهای بعدی مذاکرات خواهد بود. وی همچنین پذیرفت که پیشنهادهای عملی ارائه شده توسط ایران موضوع گفت‌وگو‌ها در دیدارهای دو جانبه بعد از ظهر و همچنین دور دوم مذاکرات باشد. (۴)

اما دور دوم مذاکرات که در ۱۲ بهمن ماه برگزار شد، به دلیل عدم توافق طرفین بی‌نتیجه ماند و حتی طرفین بر سر قرار برای جلسه بعدی مذاکرات نیز به نتیجه نرسیدند. در این بخش از گفت‌وگو‌ها که عملاً جدی‌ترین دور از مذاکرات استانبول بود، مذاکره کننده ارشد ایران ترجیح داد که منطق جمهوری اسلامی در موضوع زمینه‌های همکاری مشترک، الزامات برای ادامه گفت‌وگو‌ها و چارچوب بحث در مورد تبادل سوخت را به‌طور مبسوط تبیین کند. جلیلی در این بخش از سخنان خود تأکید کرد که بر مبنای توافق ژنو ۳، گفت‌وگو‌ها صرفاً باید در چارچوب زمینه‌های مشترک همکاری باشد و لازمه همکاری، کنار گذاشتن رویکردهای تقابلی است که نمونه عینی آن قطعنامه‌ها و تحریم‌ها علیه ایران است. (۵)

تحریم بانک‌های ایرانی

در پی افزایش فشار‌ها بر ایران، آمریکا طی طرحی، بانک‌های ایرانی را تحریم کرد. این تحریم‌ها تاجایی پیش رفت که بحث تحریم بانک مرکزی ایران نیز به میان کشیده شد و اوباما در آخرین تصمیم خود در سال ۲۰۱۱ میلادی، در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۹۰، قانون تحریم بانک مرکزی ایران را امضا کرد. (۶) این قانون دسترسی شرکت‌های خارجی طرف معامله با بانک مرکزی ایران را به نظام مالی ایالات متحده منع می‌کند و درآمدهای نفتی این کشور را هدف قرار داده است. (۷)

خبر تحریم بانک مرکزی ایران، التهاب شدیدی در بازارهای مالی ایران به وجود آورد به شکلی که قیمت داد و ستد دلار در بازار ایران، طی چند هفته دو برابر شد.

تحریم نفتی ایران

اتحادیه اروپا، در حمایت از تحریم‌های آمریکا علیه ایران، در سوم بهمن ۱۳۹۰، طرح جدیدی برای تحریم ایران در نظر گرفت. اتحادیه اروپا نفت، بانک مرکزی، تجارت الماس، طلا و دیگر فلزات گرانب‌ها با ایران را تحریم کرد.

وزیران خارجه ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا، بر سر ممنوعیت هرگونه قرارداد جدید برای خرید یا انتقال نفت خام ایران به توافق رسیدند.

وزیران خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا همچنین موافقت کردند که همه دارایی‌های بانک مرکزی ایران را مسدود کنند و هرگونه تجارت الماس، طلا و دیگر فلزهای گرانب‌ها با بانک مرکزی ایران و دیگر ارگان‌های دولتی ایران نیز بر اساس این توافق ممنوع شد.

با این حال به منظور کاهش فشار اقتصادی بیشتر به کشورهایی که از ایران نفت وارد می‌کنند به این کشور‌ها تا یکم ژوییه سال ۲۰۱۲ فرصت داده شدکه به قراردادهای موجود خود با ایران پایان دهند.

این تحریم‌ها، در راستای سیاست هماهنگ اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا برای تنگ‌تر کردن عرصه بر ایران به منظور توقف برنامه‌ هسته‌ای‌اش اعمال می‌شود. (۸)

در پی وضع این تحریم‌ها، ایران در اقدامی پیش دستانه ارسال نفت خود به چندین کشور اروپایی از جمله، انگلیس، فرانسه، اسپانیا و یونان را قطع کرد. (۹) اما در عوض به دنبال مشتریان جدیدی برای نفت خود می‌گردد. از جمله این مشتریان می‌توان به پاکستان اشاره کرد که ایران پیشنهاد صادرات روزانه ۸۰ هزار بشکه نفت خام به این کشور را مطرح کرده است. (۱۰)

آخرین مذاکره ایران در استانبول، لبخند رضایت بر لب مذاکره کنندگان

بحث دور جدید مذاکرات در استانبول، به دلیل اختلاف عقیده ایران و ترکیه بر سر مسئله سوریه به جایی رسید که ایران پیشنهاد تغییر مکان گفت‌و‌گو‌ها از استانبول به بغداد یا چین را داد. اما با وجود این، مذاکرات در تاریخ ۲۶ فروردین در استانبول از سر گرفته شد. (۱۱)

این گفت‌و‌گو‌ها که هیات‌هایی از جمهوری اسلامی ایران، انگلیس، آمریکا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان در آن حضور داشتند، در مرکز فرهنگی و سالن لطفی کردار شهر استانبول که از جمله بزرگ‌ترین سالن‌های موجود در منطقه است، برگزار شد. (۱۲)

سعید جلیلی دبیر شورای عالی امنیت ملی و کا‌ترین اشتون، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ریاست دو هیات مذاکره کننده را برعهده داشتند. علاوه بر سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی و رییس هیات مذاکره کننده ایرانی، «علی باقری» معاون سیاست خارجی و امنیت بین الملل وی و «عباس عراقچی» معاون وزیر امور خارجه، «حمیدرضا عسگری» مشاور وزارت امور خارجه و «مصطفی دولت یار» در مذاکرات استانبول ۲ حضور داشتند. (۱۳)

از طرف آمریکا، خانم «وندی شرمن» ریاست هیات را برعهده داشت. دولت انگلیس نیز «جفری آدامز» سفیر سابق خود را به این مذاکرات فرستاده بود. (۱۳)

دولت چین که یکی از شرکای مهم تجاری ایران است، «ما ژائو شو» دستیار وزیر امور خارجه خود و کشور روسیه نیز «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر خارجه‌اش را راهی استانبول کرده بود. (۱۳)

 «هانس دی‌تر لوکاس» معاون وزیر امور خارجه آلمان و «ژاک اودیبر» معاون سیاسی وزیر امور خارجه فرانسه نیز به نمایندگی از برلین و پاریس در این مذاکرات حضور یافتند. (۱۳)

سعید جلیلی مذاکره کننده ارشد تیم مذاکره کننده ایرانی در کنفرانس مطبوعاتی که پس از گفت‌وگوهای استانبول برگزار شد، گفت: یکی از بحث‌های مهمی که در گفت‌وگوهای ما قرار گرفت، بحث گفت‌وگو برای همکاری در موضوع هسته‌ای بود.

وی گفت: مواضع جمهوری اسلامی در مذاکره با ۱+۵، جلوگیری از اشاعه سلاح‌های هسته‌ای است و ما این موضع را دنبال می‌کنیم و امیدواریم همکاری برای خلع سلاح جهانی و عدم اشاعه شکل بگیرد.

جلیلی با اشاره به ظرفیت‌های مهمی که جمهوری اسلامی در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای یافته است، گفت: توانمندی ما با توجه به اینکه مبتنی بر ظرفیت‌های بومی ماست، می‌تواند به الگوی موفقی از شعار «سلاح هسته‌ای برای هیچکس و انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای برای همه» تبدیل شود. (۱۴)

اشمیت معاون کا‌ترین اشتون در پایان دور اول مذاکرات با حضور در جمع خبرنگاران ضمن مثبت ارزیابی کردن گفت‌وگوهای طرفین خبر برگزاری دور دوم مذاکرات استانبول ۲ را اعلام کرد با این حال خبرنگاران در پایان دور صبحگاهی مذاکرات حق دیدار با هیات‌های حاضر را نداشتند. (۱۳)

بن رادز، معاون مشاور امنیت ملی آمریکا گفت کاخ سفید آن را «گام اول مثبتی» تلقی کرد. (۱۵) اما هیلاری کلینتون، وزیر خارجه آمریکا در مصاحبه مطبوعاتی در برزیل گفت در حالی که ایران برای دور دوم مذاکرات در بغداد آماده می‌شود، آمریکا به تحریم‌های خود علیه ایران ادامه می‌دهد. (۱۶)

در همین حال، ویلی سوندال وزیر خارجه دانمارک، که ریاست دوره‌ای اتحادیه اروپا را برعهده دارد نیز گفته است که هیچ برنامه‌ای برای کاهش تحریم‌های اعمال شده علیه ایران وجود ندارد. (۱۷)

جزییات بیشتری از جلسه ۲۶ فروردین گروه ۵+۱ و ایران منتشر نشده است، اما این جلسه با ابراز خوشنودی طرفین پایان یافت، و قرار است جلسه بعدی در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۹۱ (۲۳ می‌۲۰۱۲)، در بغداد برگزار شود. (۱۸)

تاثیر مثبت مذاکرات استانبول بر بازار ایران

مذاکرات استانبول تاثیر مثبتی در کاهش قیمت‌ها و ثبات بازار در ایران داشت. به نوعی که در اولین واکنش بازار، قیمت سکه و ارز کاهش یافت. (۱۹) این تغییرات نشان دهنده اهمیت موضع گیری‌های ایران نسبت به مسائل هسته‌ای و توافقات بین المللی و همین طور موضع گیری هان نسبت به وضعیت پرونده ایران است.

پشت پرده لبخندهای استانبول، افشاگری سایت‌های حامی دولت دهم

این مساله که در مذاکرات استانبول چه گذشت، همچنان بر همگان پوشیده است، اما بحث‌های گوناگون در محافل خبری در رابطه با وقایع استانبول در جریان است. سایت‌های حامی دولت یک هفته پس از این نشست، در مطالبی، مدعی شدند که حسن روحانی، حسین موسویان و آیت الله هاشمی رفسنجانی، در پشت پرده پیشنهاداتی را به کشورهای غربی داده‌اند. (۲۰)

خبرگزاری‌های گوناگون خبر از مسافرت حسن روحانی به شهر وین با لباس شخصی داده‌اند. این گزارش‌ها که اولین بار در سایت‌های نزدیک به دولت ایران منتشر شدند، مدعی مذاکره وی به کشورهای غربی هستند. (۲۱)

در بخش دیگری از گزارش‌ها نام حسین موسویان، مذاکره کننده سابق اتمی ایران به چشم می‌خورد، به ادعای سایت‌های حامی دولت ایران، حسین موسویان با انتشار یادداشتی در روزنامه بوستون گلوب، بسته پیشنهادی ایران را ارائه داده است. (۲۲)

موسویان در این یادداشت چند پیشنهاد ارائه داده است که مهم‌ترین آن‌ها توقف غنی سازی اورانیوم ۲۰ درصد، در مقابل لغو تحریم‌های بانکی و نفتی ایران است. (۲۲)

به نظر می‌رسد این تصمیمات به صورت نهایی در جلسه بعدی گروه ۵+۱ با ایران که در بغداد برگزار خواهد شد اتخاذ می‌شود. این موضع گیری‌ها نشان از عقب نشینی ایران دارد، زیرا تحریم‌های اخیر، باعث افزایش ناگهانی تورم، نارضایتی عمومی از وضعیت اقتصادی و به انزوای کامل رفتن ایران از مجامع جهانی شده است.

در صورتی که این شایعات درست باشند، این دومین باری است که ایران از مواضع خود عقب نشینی می‌کند. پیش از این دولت احمدی‌نژاد با زیر سوال بردن سیاست‌های بین المللی دولت اصلاحات به دلیل توقف غنی سازی، سعی در افزایش وجهه عمومی خود داشت. اما به نظر می‌رسد، این بار تنها گزینه پیش روی ایران، توقف کامل غنی سازی و کاهش تنش‌های موجود می‌باشد.

منابع:

۱.          سایت تحلیلی اندیشه، ۲۷ فروردین ۱۳۹۱، روزشمار هسته‌ای

۲.          سایت خبری تابناک، ۳۰ آذر ۱۳۹۰، تحریم شرکتهای کشتیرانی ایرانی

۳.          سایت موسسه چشم انداز توسعه و امنیت، ۲۵ فروردین ۱۳۹۱، از تعلیق فعالیت‌های تحقیقاتی هسته‌ای تا پذیرش حق تولید سوخت ۳ و نیم درصدی

۴.          دانشنامه ویکی پدیا، روابط ایران و اتحادیه اروپا

۵.          خبرگزاری ایرانا، ۲۵ فروردین ۱۳۹۱، نشست استانبول و راه پیش رو برای گروه ۱+۵

۶.          سایت خبری بی‌بی سی، ۱۰ دی ۱۳۹۰، اوباما قانون تحریم بانک مرکزی ایران را امضا کرد

۷.          سایت خبری عصرایران، ۱۱ دی ۱۳۹۰، اوباما سرانجام قانون تحریم بانک مرکزی ایران را امضا کرد

۸.          سایت خبری فرارو، ۳ بهمن ۱۳۹۰، موافقت نمایندگان اتحادیه اروپا با تحریم نفت ایران

۹.          سایت بی‌بی سی فارسی، ۲۳ فروردین ۱۳۹۱، منابع خبری ایران از قطع صادرات نفت به آلمان خبر می‌دهند

۱۰.        سایت رادیو زمانه، ۱۲ بهمن ۱۳۹۰، ایران به دنبال مشتری‌های‌ جدید نفت است

۱۱.        سایت رادیوفردا، ۲۲ فروردین ۱۳۹۱

۱۲.       جام جم آنلاین، ۲۶ فروردین ۱۳۹۱، آغاز مذاکرات هسته‌ای در استانبول

۱۳.       خبرگزاری ایرنا، ۲۶ فروردین ۱۳۹۱، گفت‌و‌گوهای ایران و گروه ۱+۵ در استانبول آغاز شد

۱۴.       سایت تحلیلی خبری آفتاب، ۲۷ فروردین ۱۳۹۱، رویکرد گفت‌وگو‌ها احترام به حقوق هسته‌ای ذکر شده در ان پی تی بود

۱۵.       سایت بی‌بی سی فارسی، ۲۶ فروردین ۱۳۹۱، استقبال کاخ سفید از مذاکرات هسته‌ای ایران

۱۶.       سایت بی‌بی سی فارسی، ۲۹ فروردین ۱۳۹۱، کلینتون: آمریکا به تحریم‌های خود علیه ایران ادامه می‌دهد

۱۷.       سایت بی‌بی سی فارسی، ۲۸ فروردین ۱۳۹۱، تحریم هاعلیه ایران کاهش نمی‌یابد

۱۸.       خبرگزاری مهر، ۲۷ فروردین ۱۳۹۱

۱۹.       سایت بی‌بی سی فارسی، ۲۸ فروردین ۱۳۹۱، کاهش قیمت ارز و سکه در ایران دو روز پس از «مذاکرات سازنده» اتمی

۲۰.       سایت دیگربان، ۳۱ فروردین ۱۳۹۱، روایت تیم احمدی‌نژاد از پشت پرده مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ در استانبول

۲۱.       خبرگزاری ایرنا، ۸ فروردین ۱۳۹۱

۲۲.       خبرگزاری فارس، ۱۳ فروردین ۱۳۹۱، درخواست توقف غنی‌سازی ایران دیگر خیلی دیر است

 __________________________________________________________

این مطلب ابتدا در سایت بامدادخبر منتشر شده است